Het vierkoppig bestuur van Stichting Gezonde Duitse Herder heeft eind oktober 2019 op de Universiteitskliniek voor gezelschapsdieren (UKG) in Utrecht overleg gehad met twee dierenarts-specialisten, professor Hans Kooistra en dr. Hille Fieten, respectievelijk hoofd interne geneeskunde en coördinator van het ExpertiseCentrum Genetica Gezelschapsdieren (ECGG). Twee belangrijke pijlers van dit centrum zijn de PETscan en het in ontwikkeling zijnde fokprogramma Fit2Breed. Dit programma is speciaal ontwikkeld voor rasverenigingen. Momenteel loopt een pilot voor het Kooikerhondje maar de intentie is om het volgend jaar aan te bieden aan rasverenigingen. Insteek van het programma is om ouderdieren die genetisch ver van elkaar afstaan aan elkaar te koppelen om zo de kans op erfelijke aandoeningen en schadelijke raskenmerken te verkleinen. Dit fokprogramma van het ExpertiseCentrum Genetica Gezelschapsdieren zou er toe moeten leiden dat gezondheid en welzijn van gezelschapsdieren verbeterd wordt. Dus ook dat van de Duitse herdershond.

“Niet fokken met dieren die niet getest zijn”

Een korte introductie van beide specialisten is wellicht overbodig maar zeker op zijn plaats. Hans Kooistra is endocrinoloog en sinds een jaar hoofd interne geneeskunde van de UKG. Bovendien één van de onderzoekers van de mutatie die verantwoordelijk is voor hypofysaire dwerggroei en één van de ontwikkelaars van de DNA-test voor diezelfde aandoening. Hypofysaire dwerggroei is een zeer ernstige erfelijke aandoening (GISID-score 13-14) die binnen de Duitse herder speelt. ,,Op mijn tweede werkdag werd ik geconfronteerd met Don, een hond met hypofysaire dwerggroei. Daarna heeft het nog 15 jaar (!) geduurd voordat de mutatie werd gevonden”, vertelt Hans Kooistra over de langdurende zoektocht naar het verantwoordelijke gen. Uiteindelijk leidde dit in 2008 naar een DNA-test die ingezet kan worden bij ouderdieren om te voorkomen dat nieuwe dwergjes geboren worden. Ondertussen is de test dus ruim tien jaar op de markt maar blijft de vraag in hoeverre fokkers deze test inzetten voor ouderdieren en de uitkomst van de test ook daadwerkelijk laten meewegen bij de bepaling van een partner voor het toekomstig nestje. Ook de rasvereniging VDH (Vereniging van fokkers en liefhebbers van Duitse Herdershonden) geeft in haar Verenigingsfokreglement aan dat de aandoening voorkomt bij Duitse herders maar daar blijft het bij. De VDH verplicht fokkers niet om hun ouderdieren te testen op dwerggroei. Ondanks zijn betrokkenheid bij hypofysaire dwerggroei richt Hans Kooistra zich niet uitsluitend op deze erfelijke aandoening. ,,Wat wij willen bereiken, is het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van gezelschapsdieren, inclusief het terugdringen van erfelijke aandoeningen en schadelijke raskenmerken. Het ExpertiseCentrum Genetica Gezelschapsdieren is van start gegaan en in handen van Hille Fieten. Wij willen komen tot fokadviezen en ons niet alleen richten op twee aandoeningen”, aldus Hans Kooistra waarbij hij ook doelt op degeneratieve myelopathie, naast dus hypofysaire dwerggroei. Deze twee aandoeningen zijn vanaf de oprichting speerpunten van Stichting Gezonde Duitse Herder.

Verantwoordelijkheid fokker
Collega dierenarts-specialist Hille Fieten, als coördinator van het ExpertiseCentrum volop betrokken bij hondengenetica, beaamt zijn zienswijze al wordt naast genetische spreiding veel waarde gehecht aan het testen van ouderdieren. ,,Als fokker heb je verantwoordelijkheid voor de combinatie van ouderdieren die je uitkiest. Het is bij wet geregeld (Artikel 3.4 Fokken met Gezelschapsdieren) dat een fokker zich moet inspannen om te voorkomen dat ernstige erfelijke afwijkingen en ziekten worden doorgegeven aan of kunnen ontstaan bij nakomelingen. Het is onwenselijk dat ouderdieren niet getest worden indien er sprake is van een ernstige, monogenetische aandoening waarvoor een DNA test beschikbaar is en waarvan de mutatie vaak voorkomt in de populatie. Het risico op het doorgeven van een ernstige, erfelijke ziekte aan de nakomelingen is dan onacceptabel groot. En het is ook niet nodig, omdat door het laten uitvoeren van e DNA-test een drager x drager combinatie voorkomen kan worden.

Insteek voor het gesprek op de faculteit was voor de bestuursleden om te peilen in hoeverre de informatie die vanuit de stichting wordt gegeven aan geïnteresseerden nog steeds wetenschappelijk wordt gedragen. Bovendien was de intentie om uit eerste hand duidelijke en correcte informatie te ontvangen over de PETscan en Fit2Breed. Mede door het fokverbod voor extreem kortsnuitige honden , de handhaving hierop  door de NVWA en het passeren van de Raad van Beheer door minister Schouten die zich rechtstreeks in verbinding stelde met de universiteitskliniek is het bestuur benieuwd hoe de dierenarts-specialisten tegen het ras Duitse herdershonden aankijken. ,,Het is gebleken dat het terugdringen van schadelijke raskenmerken overlaten aan de sector zelf niet werkt.De discussie over de gezondheidsproblemen bij extreme brachycephale honden dateert al van tientallen jaren. Gelukkig is er op dit moment volop aandacht voor gezondheid en welzijn van huisdieren. Partijen zoals Dier & Recht voeren actie en zorgen dat deze punten op de agenda van bestuurders blijven staan,”, aldus Hille Fieten, terwijl collega Hans Kooistra nuchter aanvult: ,Wij zijn niet van het activistische hóór, maar wij leveren de wetenschappelijke onderbouwing.”

Toeval of niet, een dag voordat de stichting te gast was in Utrecht, was een afvaardiging van de Lang Stokhaar en Oudduitse Herder Vereniging (LSOHV) te gast in Utrecht. Zij hebben serieuze interesse om het fokprogramma Fit2Breed te gaan gebruiken. Ook de VDH heeft interesse getoond en op korte termijn zal hierover een vervolggesprek plaatsvinden . t Stichting Gezonde Duitse Herder hoopt dat de verschillende verenigingen van Duitse Herdershonden, al dan niet aangesloten bij de Raad van Beheer, de handen in elkaar slaan om de gezondheid van dit prachtige ras te laten prevaleren boven titels, africhtingskampioenschappen, shows en tentoonstellingen. Daarbij zal met name de ongekende inzet van de zogenaamde kampioensreuen (ausleses) drastisch aan banden moeten worden gelegd. In Nederland mag een reu 30 dekkingen per jaar verrichten; in Duitsland is dat nog meer: 60 dekkingen in eigen land en 30 dekkingen in het buitenland. . ,,Fokdieren moeten zeker niet overmatig ingezet worden. Er moeten juist zoveel mogelijk dieren ingezet worden om verlies van genetische diversiteit te voorkomen.” Het klinkt zo simpel en met deze wetenschap in het achterhoofd lijkt het huidige fokbeleid van de rasvereniging VDH, aangesloten bij de Raad van Beheer, volledig achterhaald. Het is niet gericht op genetische spreiding noch op het beperken van schadelijke raskenmerken en op HD en ED na ernstige erfelijke afwijkingen. Op zich is het tweetal niet direct negatief over de Duitse herder. ,,De herder staat qua bouw nog dicht bij de wolf”, meent Hille Fieten. Desgevraagd benoemt Hans Kooistra de afhangende rug als een schadelijk raskenmerk. Feit is dat Fit2Breed een welkome ontwikkeling voor de Duitse herder is waarvan de rasverenigingen hopelijk gebruik van gaan maken.

Niet geïnteresseerd in showresultaten
Tijdens de ontmoeting geeft Hille Fieten een presentatie over Fit2Breed. ,,Onze missie is een duurzame fokkerij voor honden en katten waarbij wij ons richten op de schadelijke raskenmerken. Maar liefst ¾ van de patiënten die wij zien op de universiteitskliniek lijdt aan schadelijke raskenmerken en erfelijke aandoeningen”, meldt Hille Fieten. Wij zijn een doorverwijskliniek, betrouwbare cijfers over vookomen van ziekte in de eerstelijns dierenartsenpraktijk bestonden tot op heden niet.. ,,Onze aanpak is “meten is weten”. Eerst inzicht krijgen in welke ziekten er voorkomen binnen een populatie en dit registreren. Dit gebeurt met PETscan, een systeem dat dierenartsen in Nederland kunnen gebruiken voor hun patiënten. Het is anoniem (alleen de eerste vijf cijfers van de chip worden vermeld, red.) en per aandoening in te vullen. In totaal staan er 3,000 verschillende diagnoses in die de dierenarts kan aanklikken. Therapeutische informatie van het dier zelf komt niet in het systeem. Vanuit dit systeem worden alle data centraal (Utrecht) geanalyseerd. De totale data van dit systeem worden vanuit Utrecht terug gekoppeld naar de dierenartsen in het land. Verder is belangrijk dat klinische screening in klinieken op de juiste leeftijd en goede manier plaatsvindt.” Als voorbeeld bij de Duitse herder wordt de HD-screening benoemd. Hoe later in het leven de screening uitgevoerd wordt, des te betrouwbaarder is de voorspelling voor het al dan niet ontwikkelen van klinische HD op langere termijn. Een dier wat op 1-jarige leeftijd negatief getest wordt, kan in sommige gevallen later alsnog HD ontwikkelen. . ,,Bij fokken is het van belang om te zorgen dat er geen zieke dieren worden geboren uit een bepaalde combinatie, maar voor de langere termijn moet rekening gehouden worden met behoud van genetische variatie van de gehele populatie. Dat doet Fit2Breed. Fit2Breed is ontwikkeld om de gezondheid te waarborgen. Wij zijn in principe niet geïnteresseerd in vacht, kleuren of showresultaten, dat blijft het domein van de fokker en liefhebber, wij richten ons puur gericht op gezondheid.”

Garantie voor pupkoper
Fit2Breed is een programma bestemd voor rasverenigingen, niet voor de individuele fokker al kan juist die er gebruik van gaan maken als de rasvereniging besluit met dit programma te gaan werken. ,,Fit2Breed geeft inzicht in fokwaardes, ziekterisico’s, de verhouding die honden met elkaar hebben, screenresultaten (bijvoorbeeld HD en ED) en ziektes die binnen het ras voorkomen. Als individuele fokker kun je de naam van een teef invoeren en vervolgens krijgt de fokker een lijst met reuen die het meest geschikt zijn voor de betreffende teef, rekening houdend met genetische diversiteit en voorkomende ziektenOp deze manier wordt de fokker ondersteund bij het maken van de beste keus”, legt Hille Fieten uit. Ook komen er reuen naar boven waar de teefeigenaar op het eerste gezicht niet aan heeft gedacht. Hierdoor wordt gestimuleerd dat er een groter en diverser aanbod van reuen wordt gebruikt voor dekkingen. Bovendien biedt Fit2Breed ook een garantie voor de pupkoper en wordt met dit systeem een fokstrategie opgesteld voor een bepaald ras voor de langere termijn. ,,Momenteel loopt er een pilotproject met dit systeem voor het Kooikerhondje, de verwachting is dat volgend jaar het programma in gebruik genomen kan worden door de fokkerst systeem is nog in ontwikkeling. Diverse andere rasverenigingen hebben al interesse getoond.Op de UKG slaan de klinische en genetische specialisten ondertussen de handen in elkaar. ,,In het moleculair genetisch laboratorium doen we genetisch onderzoek en ontwikkelen we nieuwe DNA testen om in te kunnen zetten in de fokkerij.. Om DNA-testen te ontwikkelen, hebben we DNA nodig van zowel gezonde als ziekte honden. We hebben hier een DNA database met DNA van ~30,000 honden waarvan circa 500 Duitse herders. We bieden de mogelijkheid voor eigenaren en voor rasverenigingen om een DNA databank voor hun ras te faciliteren. Verder is voor het ontwikkelen van nieuwe DNA testen geld nodig. Hiervoor vragen we beurzen aan, maar ook rasverenigingen en liefhebbers zelf spelen vaak een belangrijke rol in het verkrijgen van financiering van dit soort onderzoek voor hun ras.” Stichting Vrienden Diergeneeskunde is het goede doel van de faculteit Diergeneeskunde en faciliteert geldinzamelingsacties voor onderzoek naar diverse erfelijke ziekten bij gezelschapsdieren en de doorontwikkeling van PETscan en Fit2Breed.

DNA eigen dier opslaan
Individuele eigenaars kunnen op hun beurt een kleine bijdrage leveren aan het verbeteren van de gezondheid en het welzijn van hun eigen ras. In eerste instantie kan de eigenaar kiezen voor een dierenarts die met PETscan werkt. PETscan is voor 90% van de dierenartsen in Nederland beschikbaar en dierenartsen kunnen zich gratis aanmelden voor het systeem. Op deze manier worden gegevens over aandoeningen verzameld en geanalyseerd. In tweede instantie kan de eigenaar DNA van zijn/haar dier laten opslaan in het laboratorium van de UKG. Dit kost eenmalig € 22,50 en hiermee kan dus genetisch onderzoek worden verricht en tevens testen worden ontwikkeld voor erfelijke aandoeningen.
,,Wij willen de rasverenigingen helpen in het terugdringen van erfelijke ziekten en schadelijke raskenmerken en zijn in gesprek met de Raad van Beheer. Zij kunnen een belangrijke rol spelen in het beschikbaar maken van Fit2Breed. Als zij meewerken, gaat het vliegen en kunnen we Fit2Breed volgend jaar aanbieden aan de rasverenigingen”, klinkt het hoopvol uit haar mond. Wij hopen met haar mee. Hoe gezonder onze gezelschapsdieren in het algemeen en de Duitse herder in het bijzonder, hoe liever! Wordt vervolgd.

De Stichting Gezonde Duitse Herder heeft ondertussen een bedrag overgemaakt naar Vrienden Dierengeneeskunde. Wij, de bestuursleden van de stichting, danken al onze donateurs van stichting Gezonde Duitse Herder die dit mogelijk hebben gemaakt.

Zie verder :
https://www.diergeneeskunde.nl/klinieken/expertisecentrum-genetica-gezelschapsdieren/